22 lutego 2018 roku, odbyło się spotkanie będące częścią serockich obchodów 100. Rocznicy Odzyskania przez Polskę Niepodległości. Konferencja historyczna pt. „Serockie drogi do niepodległości” odbyła się w gościnnych progach Ośrodka Orange Szkolenia w Serocku.
Organizatorami konferencji byli: burmistrz Miasta i Gminy Serock – Sylwester Sokolnicki, przewodniczący Rady Miejskiej w Serocku – Artur Borkowski, Muzeum Historyczne w Legionowie, dr Sławomir Jakubczak. Konferencję poprowadził dr Mirosław Pakuła z Muzeum Historycznego w Legionowie, Filia „Piaski”. Wśród zebranych w sali ośrodka Orange zasiedli nie tylko znakomicie goście – historycy, pasjonaci historii, goście i mieszkańcy, ale także młodzież szkół miasta i gminy Serock.
Celem serockiej konferencji było przybliżenie historycznych uwarunkowań – politycznych, militarnych, społecznych, religijnych, które wpłynęły na dążenia niepodległościowe Polaków w czasie 123-letniej niewoli, ale przez pryzmat historii lokalnej samego Serocka i okolic. Fakty, wydarzenia oraz ludzie działający w tych latach, w Serocku i okolicach pozwalają lepiej zrozumieć, na czym polegał fenomen walki o niepodległość, patriotyzm, który przekazywany był z pokolenia na pokolenie i niezachwiane przekonanie, że trzeba walczyć, że Polska będzie niepodległa. Umacnianie poczucia tożsamości lokalnej, pielęgnowanie postaw patriotycznych i uczestniczenie w działaniach, które z pozoru były skazane na klęski, paradoksalnie przybliżało z każdą walką, z każdym powstaniem naszych przodków do momentu odzyskania niepodległości.
Każdy z referatów wygłoszonych podczas konferencji przedstawiał różne aspekty działań, walk o niepodległość, czy życia społecznego oraz wybijających się postaci mających wpływ na rolę Serocka przez dziesięciolecia, aż do uzyskania niepodległości
Wykład prof. dr hab. Janusza Odziemkowskiego (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Wydział Nauk Historycznych i Społecznych) pt. „Etos walki i czynu nigdy nie wygasły…” dotyczył m.in. tego, jak w XIX wieku, w społeczeństwie polskim żyjącym w trzech zaborach, pozbawionym własnego państwa, poddanym olbrzymiej presji wynaradawiania, stale obecny był etos walki o niepodległość. Jej etapy wyznaczały kolejne powstania narodowe i legenda epoki napoleońskiej, a credo obejmowało przeświadczenie, że rozbiory stanowiły naruszenie uniwersalnego porządku i krzywdę możliwą do naprawienia jedynie poprzez walkę. Udział w niej uważany był za przejaw najwyższych cnót obywatelskich i obowiązek każdego, kto za Polaka się uważał.
Kolejny wykład pt. „Napoleońskie dziedzictwo na Mazowszu. Twierdze Serock i Modlin w dobie Księstwa Warszawskiego” wygłoszony przez dr Piotra Oleńczaka (Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie) przeniósł nas do czasów napoleońskich, kiedy to w grudniu 1806r. Cesarz Francuzów podjął decyzję o umocnieniu w centralnej części Polski „Trójkąta strategicznego” składającego się z twierdz w Modlinie, Serocku i warszawskiej Pragi. Lata 1807 – 1809 to czas intensywnych robót fortyfikacyjnych. W Serocku Napoleon zaplanował rozleglejszą (7 bastionów) twierdzę niż w Modlinie (5 bastionów). Tak duże znaczenie twierdzy w Serocku miało swoje polityczne i militarne uzasadnienie – do 1809 roku Serock był miastem granicznym Księstwa Warszawskiego z Austrią. W czasie wojny polsko–austriackiej 1809 roku Twierdza w Serocku spełniła swoją rolę – jej garnizon skutecznie zabezpieczał granicę przed wojskiem austriackim.
Na temat „Mazowsze Północne w dobie walk o niepodległość 1794 – 1918” wypowiedział się prof. dr hab. Janusz Szczepański (Akademia Humanistyczna im. A. Gieysztora w Pułtusku Wydział Historyczny). Społeczeństwo Mazowsza zaświadczało swój patriotyzm już w czasach Insurekcji Kościuszkowskiej oraz wojen napoleońskich. Wzięło aktywny udział w walce zbrojnej przeciwko carskiemu zaborcy podczas Powstania Listopadowego i Powstania Styczniowego. Przeciwstawiało się rusyfikacji oraz walczyło o język polski w szkołach i urzędach w okresie popowstaniowym, a także uczestniczyło w czynie zbrojnym podczas I wojny światowej (udział w POW).
O tym, jak istotną rolę Serock odegrał w wydarzeniach rozgrywających się na Mazowszu od XVIII od XX wieku, mówiła w wykładzie pt. „Serock i mieszkańcy ziemi serockiej wobec zrywów niepodległościowych XIX wieku” dr Jolanta Załęczny (Muzeum Niepodległości w Warszawie, Akademia Humanistyczna im. A. Gieysztora w Pułtusku Wydział Historyczny). Powstała w XIX wieku twierdza stała się ważnym elementem działań zbrojnych w czasie Powstania Listopadowego. Podczas powstania 1830 roku była miejscem lokalizacji oddziałów, których zadaniem była osłona przeprawy przez rzekę. Najważniejszą rolę odegrał Serock w wyprawie wojsk polskich na armię rosyjską. Lasy serockie były miejscem koncentracji oddziałów powstańczych w roku 1863 r., m.in. grupa „dzieci warszawskich” pod dowództwem Roberta Skowrońskiego w rejonie wsi Karolino.
„Organizatorzy życia społecznego w Serocku i ziemi serockiej, w okresie od powstania styczniowego do odzyskania przez Polskę niepodległości” to temat przedstawiony przez dr Sławomira Jakubczaka (Kancelaria Sejmu). W II połowie XIX i na początku XX w. Serock, mimo utraty praw miejskich, pełnił ważną funkcję administracyjną i sądowniczą. Mieścił się tu Urząd Gminy Zegrze oraz siedziba sądu, obejmującego swoim zasięgiem też dwie inne gminy powiatu pułtuskiego – Gzowo i Zatory. Najważniejszą postacią większości inicjatyw był Zygmunt Szaniawski. Jako dyrektor młyna w Zegrzynku zaczął od tworzenia instytucji ważnych dla osób związanych z tym zakładem. Zorganizował tu szkołę, świetlicę z czytelnią oraz sklep spółdzielczy. Był też działaczem Ligi Narodowej i jednym z liderów Towarzystwa Oświaty Narodowej oraz wiceprezesem Pułtuskiego Towarzystwa Rolniczego. W Serocku był jednym z inicjatorów powołania straży ogniowej oraz szkoły koszykarstwa i współdziałał z innym wielkim społecznikiem, doktorem Antonim Kędzierskim. W tworzenie kółek rolniczych zaangażowali się w Woli Kiełpińskiej Franciszek Radziwiłł, w Dzierżeninie Karol Dłużewski z Pobyłkowa i Stanisław Skarżyński w Popowie. W tworzenie kółek rolniczych, kas pożyczkowo-zapomogowych, a później też w prace serockiego komitetu obywatelskiego włączali się: w Serocku ksiądz Jan Milewski, w Popowie ksiądz. Józef Krzyżewski, w Dzierżeninie ksiądz Michał Sawicki i w Zatorach ksiądz Franciszek Kuligowski.
Niestety, kolejny prelegent dr hab. Jacek Emil Szczepański (Muzeum Historyczne w Legionowie) z przyczyn niezależnych nie uczestniczył w spotkaniu, ale jego wykład pt. „Militarne aspekty Wielkiej Wojny w Serocku i okolicach” znajdzie się w publikacji pokonferencyjnej.
Zwieńczeniem konferencji historycznej była część artystyczna, przygotowana przez Centrum Kultury i Czytelnictwa w Serocku, podczas której usłyszeliśmy cytaty, złote myśli i maksymy Marszałka Józefa Piłsudskiego (w interpretacji Andrzeja Precigsa), pieśni legionowe i lwowskie piosenki w wykonaniu aktorów: Stanisława Górki i Wojciecha Machnickiego przy akompaniamencie Zbigniewa Rymarza, pod opieką artystyczną – Tomasza Gęsikowskiego.
/Janina Czerwińska/
