475 lat temu, 27 sierpnia 1545 roku w Krakowie zmarł Piotr Gamrat, były proboszcz Wyszkowa z początku XVI wieku, późniejszy arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski. Nie zapominając o naszym mieście, w 1539 roku, w dowód wdzięczności za biskupią nominację ufundował dla wyszkowskiego kościoła artystycznej roboty srebrny pozłacany kielich, który zachował się do dziś. Piotr Gamrat znany jest także z poświęconego jego osobie obrazu autorstwa Jana Matejki.
„Gamrat i Stańczyk” Jan Matejko, 1878 r.
Wyszkowa dotyczy także jedna z bardziej znanych anegdot z nim związanych, kiedy to jadąca z ciechanowskiego zamku na Podlasie królowa Bona zatrzymała się w naszym mieście na mszę świętą i śniadanie. Gospodarzem przyjęcia z udziałem królowej i towarzyszącego jej biskupa płockiego Erazma Ciołka był ówczesny proboszcz Wyszkowa Piotr Gamrat. Kiedy poniesiono do niego półmiski z mięsiwem, ten zagarnął wszystko z talerza dla siebie. Obserwująca wszystko Bona po uczcie z uśmiechem rzekła proboszczowi „probostwo wyszkowskie jest za ubogie, żeby cię wyżywiło, trzeba cię zrobić biskupem”. Proboszcz rzeczywiście miał wielki apetyt, na co dowodem są zapiski kronikarzy mówiące, że za jednym tylko posiedzeniem potrafił zjeść całego cielaka.
Piotr Gamrat
Piotr Gamrat herbu Sulima urodził się w 1487 roku w miejscowości Samoklęski k/Jasła. Według starszych historyków, miał być synem podkarpackiego owczarza. Uważa się, że jako młodzieniec wstąpił do Akademii Krakowskiej, a później kontynuował naukę w Rzymie. W wieku niespełna dwudziestu lat trafił na dwór biskupa płockiego Erazma Ciołka, dzięki któremu zbliżył się do dworu Bony. W roku 1509, jako dwudziestodwulatek, objął posadę proboszcza w Wyszkowie, cieszącego się od siedmiu lat prawami miejskimi. W 1518 roku, dobra już wówczas znajoma proboszcza Bona Sforza, wyszła za mąż za owdowiałego króla Polski Zygmunta Starego. Jest to ostatni rok proboszcza w Wyszkowie. W 1519 r. objął on scholastykę płocką (nadzór nad szkołami w diecezji). W 1526 r. za poparciem królowej Bony został kanonikiem gnieźnieńskim, w 1528 r. dziekanem płockim, rok później scholastykiem warszawskim. W 1531 roku został mianowany biskupem w Kamieniu Podolskim, następnie w Przemyślu. W 1537 roku został biskupem płockim, a w lipcu 1538 roku biskupem krakowskim. Uwieńczeniem jego błyskotliwej kariery było mianowanie go w 1541 roku arcybiskupem gnieźnieńskim i prymasem Polski.
Podarowany przez Gamrata kielich
Niezależnie od aktywności diecezjalnej prowadził świecki tryb życia i uczestniczył w życiu politycznym państwa. Był zwolennikiem powszechnego opodatkowania na rzecz obrony kraju oraz utrzymywania wojsk zaciężnych zamiast archaicznego pospolitego ruszenia.
Na Wawelu uważany był za wszystkowiedzącego, z czego niemiłosiernie drwił błazen królewski Stańczyk. Historia ta była inspiracją dla Jana Matejki, który jeden ze swoich obrazów ukończony w 1878 r. pt. „Gamrat i Stańczyk” poświęcił biskupowi. Obraz dziś jest własnością Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku.
Piotr Gamrat zmarł w 1545 roku w wieku 58 lat. Pochowany został w Kaplicy pod wezwaniem św. Katarzyny Aleksandryjskiej, zwanej Kaplicą Gamrata oraz Grochowskiego, na Wawelu. W 1547 roku piękny nagrobek z piaskowca i czerwonego marmuru, autorstwa Giovanniego Marii Padovano, ufundowała szczerze opłakująca go królowa Bona.
Z proboszczem Sanktuarium św. Idziego, ks. kanonikiem dr Zdzisławem Golanem Anna Król
Oprac. Anna Król, Fundacja Koherencja & Stowarzyszenie Pepisko
