Uroczyste odsłonięcie kamienia i tablicy upamiętniającej zamordowanych za pomaganie Żydom: Antoniego Prusińskiego i Piotra Leszczyńskiego, odbyło się w niedzielę, 9 czerwca w miejscowości Poręba-Kocęby. Jest to kolejne wydarzenie w ramach projektu „Zawołani po imieniu“ prowadzonego przez Instytutu Pileckiego od 24 marca tego roku z inicjatywy prof. Magdaleny Gawin, wiceminister Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Uroczystość zorganizowana została wspólnie przez Instytut Pileckiego oraz władze samorządowe Powiatu Wyszkowskiego i Gminy Brańszczyk.
Uroczyste odsłonięcie kamienia i tablicy odbyło się na skraju miejscowości przy lesie, w którym zamordowano upamiętnianych. Poprzedziła je Msza Święta polowa z udziałem lokalnej społeczności i reprezentantów działających w miejscowości stowarzyszeń i organizacji, a także rodzin zamordowanych. W czasie odsłonięcia głos zabrali m.in. prof. Magdalena Gawin, wiceminister Kultury i Dziedzictwa Narodowego; prof. Wiesław Przybylski, wójt gminy Brańszczyk; Jerzy Żukowski, starosta Powiatu Wyszkowskiego; dyrektor Instytutu Pileckiego Wojciech Kozłowski oraz reprezentujący rodziny zamordowanych Andrzej Leszczyński.
– Musieliście czekać 75 lat od zakończenia wojny, aby oddano Im sprawiedliwość i cześć – powiedziała minister Magdalena Gawin podczas uroczystości. – W imieniu Państwa Polskiego dziękuję za to, że podczas straszliwej okupacji znalazły się osoby, które były tak dzielne, że potrafiły przedłożyć dobro ludzi obcych nad bezpieczeństwo własne i własnej rodziny. Antoni Prusiński i Piotr Leszczyński to męczennicy waszej miejscowości – podkreśliła.
Antoni Prusiński i Piotr Leszczyński byli szanowanymi gospodarzami. Ich domy znajdowały się na skraju wsi, niedaleko lasu, w którym z pomocą lokalnej społeczności ukrywał się nieznany z nazwiska Żyd. 15 maja 1943 roku po godzinie czwartej rano wieś została otoczona przez siły niemieckie. Żandarmeria i gestapo rozpoczęły obławę na Żydów. Antoni Prusiński ukrył się w zabudowaniach gospodarstwa. Chcąc zmusić go do opuszczenia kryjówki, Niemcy bili jego żonę i podpalili dom. Pod taką presją Antoni Prusiński ujawnił się. W czasie obławy Niemcy zatrzymali także Piotra Leszczyńskiego z sąsiedniego gospodarstwa. Pochwyconych bili kijami. Gdy przyprowadzono ukrywającego się Żyda, wszyscy trzej mężczyźni zostali skatowani do nieprzytomności, a następnie dobici strzałami z pistoletu i zakopani we wspólnym grobie.
– To upamiętnienie jest dla naszej rodziny bardzo ważne – powiedział Andrzej Leszczyński, prawnuk zamordowanego. – Moja prababcia bardzo ukrywała tę tragedię i przez wiele lat milczała. W końcu po wielu latach zdecydowała się opowiedzieć nam tę historię. Mówiła, że boi się wspomnień. To była tragedia rodzinna – dodał.
O projekcie
Projekt Zawołani po imieniu poświęcony jest osobom narodowości polskiej zamordowanym za niesienie pomocy Żydom w czasie okupacji niemieckiej. Pamięć o tych, którzy wykazali się heroizmem w obliczu niemieckiego terroru, jest pielęgnowana we wspomnieniach rodzin, często jednak ich historie nie są znane ogółowi społeczeństwa. Projekt Zawołani po imieniu, zainicjowany przez wiceminister Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. Magdalenę Gawin, a realizowany przez Instytut Pileckiego, wynika z potrzeby zaznaczenia w przestrzeni publicznej miejsc związanych z pomordowanymi. Instytut Pileckiego chce w ten symboliczny sposób wprowadzić lokalne doświadczenia do powszechnej świadomości historycznej.
Na potrzeby projektu Instytut Pileckiego stworzył spójny i czytelny sposób wizualnej identyfikacji miejsc pamięci. Materialnym symbolem upamiętnienia jest tablica z inskrypcją w języku polskim i angielskim, umieszczona na kamieniu. Zachętą do poznania historii, która wydarzyła się w danym miejscu, jest znajdujący się na tablicy kod QR odsyłający do artkułu opisującego tamte wydarzenia. Jest to też trwały element w krajobrazie, upamiętniający bohaterów minionych wydarzeń. Dlatego ważną częścią projektu jest współpraca z władzami samorządu terytorialnego i przedstawicielami miejscowej społeczności.
Nazwa projektu Zawołani po imieniu nawiązuje do wiersza Zbigniewa Herberta Pan Cogito o potrzebie ścisłości podkreślającego konieczność precyzyjnego policzenia ofiar „walki z władzą nieludzką”. Instytut Pileckiego rozpoczął projekt Zawołani po imieniu w Sadownem 24 marca 2019 roku. W Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów w czasie okupacji niemieckiej kamień z pamiątkową tablicą został odsłonięty przez premiera Mateusza Morawieckiego przed domem Leona, Marianny i Stefana Lubkiewiczów – rodziny piekarzy zastrzelonej przez Niemców 13 stycznia 1943 roku.
Projekt Zawołani po imieniu ukazuje osoby – ich imiona i nazwiska, które zbyt długo pozostawały niewypowiedziane. Oddając im cześć, przypominamy sobie o najwyższych, uniwersalnych wartościach. Osób, które powinny zostać zawołane po imieniu jest znacznie więcej. Instytut Pileckiego będzie kontynuował badania oraz upamiętnienia Polaków zamordowanych za pomoc Żydom.
Instytut Pileckiego
Instytut Pileckiego jest instytucją badawczą, która została powołana aby prowadzić międzynarodowe badania nad historią XX wieku, a także tworzyć archiwum cyfrowe gromadzące dokumenty z Polski i archiwów zagranicznych. Instytut służy upamiętnianiu, dokumentowaniu i badaniu historii XX wieku, ze szczególnym uwzględnieniem polskiego doświadczenia i losów obywateli polskich. To miejsce stworzone na potrzeby interdyscyplinarnej i międzynarodowej refleksji nad kluczowymi zagadnieniami XX-wiecznych totalitaryzmów.
/Info/
