Początek działalności Kół Gospodyń Wiejskich datuje się na rok 1866, ponieważ w marcu w 1866 roku powstała pierwsza wiejska organizacja kobieca na terenach ziem polskich. Organizacja nosiła nazwę „Towarzystwo Gospodyń” i powstała w Piasecznie k. Gniewa w byłym zaborze pruskim. Powstanie tej kobiecej organizacji zostało zainspirowane utworzeniem w 1862 roku pierwszego Kółka Rolniczego założonego także w Piasecznie przez Juliusza Karziewicza.
Pierwsza organizacja pod nazwą Koło Gospodyń Wiejskich powstała w Janisławicach pod Skierniewicami i została założona przez Filipinę Płaskowicką. Ideą jaką przyświecała Płaskowickiej było rozpowszechnienie edukacji wśród dzieci wiejskich, jednak szybko zorientowała się, że edukację należy także rozpowszechnić wśród matek dzieci. I ta idea była podstawą do organizacji Kół Gospodyń.
Koła Gospodyń Wiejskich od początku były organizacjami oddolnymi, wynikały z potrzeb członkiń i prowadzone były świadomie. Organizacje te cieszyły się dużym uznaniem i szacunkiem, nierzadko postrzegane były jako organizacje elitarne a ich działalność była powszechnie ceniona.
Od początku Koła Gospodyń Wiejskich koncentrowały swoją aktywność na podnoszeniu wiedzy i umiejętności jej członkiń. W dużej mierze działalność tych organizacji miała charakter samopomocowy. Koła Gospodyń Wiejskich prowadziły zajęcia edukacyjne, organizowały kursy z zakresu gotowania, przetwórstwa, hodowli zwierząt, ale też z zakresu higieny i odżywiania. W miarę rozwoju dochodziły też szkolenia z zakresu rękodzieła, kroju i szycia. Prowadzono wykłady podnoszące świadomość społeczną kobiet. Oprócz tego Koła Gospodyń organizowały wzajemną pomoc w pracach gospodarskich, prowadziły wypożyczalnię naczyń, zajmowały się rozprowadzaniem kurczaków, młodej trzody chlewnej, paszy a także trudnych do zdobycia w owych czasach produktów pierwszej potrzeby.
Drugim ważnym nurtem działalności Kół Gospodyń była działalność kulturalno- rozrywkowa. Kobiety zrzeszone w kołach zajmowały się organizacją spotkań towarzyskich i wieczorków tanecznych, organizacją konkursów i lokalnych uroczystości. Zajęcia te dostarczały rozrywki i miały też ogromne znacznie w budowaniu więzi społecznych.
Warto podkreślić, że od początku Koła Gospodyń starały się współtworzyć życie na wsi, dlatego ściśle współpracowały z innymi organizacjami wiejskimi.
Status Kół Gospodyń Wiejskich rósł, sieć tych organizacji powiększała się. W 1939 w Polsce działało 4 200 Kół Gospodyń Wiejskich zrzeszających 100 tysięcy kobiet. Należy jednak zaznaczyć, że mimo wielu osiągnięć organizacjom tym nie udało się znacząco poprawić sytuacji kobiet wiejskich, natomiast niewątpliwie podniosły świadomość społeczną mieszkanek wsi i rozbudziły w nich potrzebę pracy zespołowej.
Po II wojnie światowej, w nowym już ustroju Koła Gospodyń Wiejskich wznowiły swoją działalność. Tak jak przed wojną współpracowały z wieloma organizacjami: strażą pożarną, gminą, szkołą i kościołem. Współorganizowały uroczystości kościelne i świeckie często urozmaicając je występami, bądź zapewniając zaplecze gospodarcze. Także po wojnie Koła Gospodyń zajmowały się organizacją wieczorków towarzyskich, zabaw tanecznych, itp., jednak w dużej mierze imprezy te nabrały charakteru komercyjnego. Koła Gospodyń Wiejskich czerpały dochód z organizacji takich imprez. Dochód przeznaczany był na wyposażenie świetlic w urządzenia, które następnie służyły organizacji lokalnych imprez lub też były wypożyczane mieszańcom wsi.
Nowym elementem w działalności Kół Gospodyń, jaki pojawił się po wojnie było organizowanie wycieczek autokarowych do teatrów i kin, wycieczek krajoznawczych i wycieczek związanych z odwiedzaniem miejsc kultu religijnego. Bez wątpienia wycieczki te kształtowały światopogląd i budowały tożsamość polską.
Podstawą prawną funkcjonowania Kół Gospodyń Wiejskich w latach osiemdziesiątych była ustawa z dnia 8 października 1982 roku o społeczno-zawodowych organizacjach rolników, w której ustalono, że: „Koło gospodyń wiejskich w szczególności broni praw, reprezentuje interesy i działa na rzecz poprawy sytuacji społeczno-zawodowej kobiet wiejskich oraz ich rodzin”. KGW było zdefiniowane jako organizacja autonomiczna, działająca w ramach kółek rolniczych, posiadająca własne regulaminy uchwalane na posiedzeniach poszczególnych jednostek. Najwyższą władzą Kół Gospodyń było walne zebranie członkiń, na którym wybierany był zarząd i komisja rewizyjna. Koła Gospodyń miały swoją reprezentację we wszystkich statutowych organach kółek rolniczych oraz Związków Rolników na wszystkich szczeblach organizacyjnych. Koła Gospodyń Wiejskich nie posiadały osobowości prawnej. Mogły prowadzić działalność gospodarczą, socjalną, handlową w zakresie określonym w statucie, bądź regulaminie. Podstawowym źródłem finansowania były składki członkowskie.
Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych w Polsce było 8 378 Kół Gospodyń Wiejskich, zaś pod koniec lat osiemdziesiątych 35 653 (Grzebisz-Nowicka Z., 1995: Działalność organizacji Kół Gospodyń Wiejskich na rzecz kobiet i ich rodzin [w:] Kobieta wiejska w Polsce: rodzina, praca, gospodarstwo, J. Sawicka (red.). Warszawa; za Magda Biejat, Katarzyna Wójcikowska, 2015 O Roli Tradycji we Współczesnej Działalności Kół Gospodyń Wiejskich). Zatem po II wojnie światowej nastąpił znaczący rozwój Kół Gospodyń w Polsce.
Natomiast w latach dziewięćdziesiątych nastąpił gwałtowny spadek liczby Kół Gospodyń Wiejskich. Ten spadek można tłumaczyć zarówno utratą wysokiego statusu tych organizacji w nowej strukturze społecznej jaka zaczęła tworzyć się na początku lat dziewięćdziesiątych, jak też brakiem wsparcia ze strony organizacji rządowych, brakiem dofinansowania dla instruktorek wspierających działalność tych organizacji , jak też brakiem nowych regulacji prawnych odnoszących się do działalności kół.
Obecnie jest 9 206 Kół Gospodyń Wiejskich w Polsce (zgodnie z informacjami podanymi na stronie Krajowego Rejestru Kół Gospodyń Wiejskich).
Zgodnie z nową ustawą o Kołach Gospodyń Wiejskich z dnia 9 listopada 2018 roku „koło gospodyń wiejskich jest dobrowolną, niezależną od administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego, samorządną społeczną organizacją mieszkańców wsi, wspierającą rozwój przedsiębiorczości na wsi i aktywnie działającą na rzecz środowisk wiejskich”. „ Koło gospodyń wiejskich reprezentuje interesy i działa na rzecz poprawy sytuacji społeczno-zawodowej kobiet wiejskich oraz ich rodzin, a także wspiera wszechstronny rozwój terenów wiejskich.”
Zgodnie z tą ustawą działalność Kół Gospodyń Wiejskich może koncentrować się wokół takich aktywności, jak:
działalność społeczno-wychowawcza i oświatowo-kulturalna w środowiskach wiejskich;
działalność na rzecz wszechstronnego rozwoju obszarów wiejskich;
rozwój przedsiębiorczości kobiet;
inspirowanie i prowadzenie działania na rzecz poprawy warunków życia kobiet na wsi
upowszechnianie i rozwój form współdziałania, gospodarowania i racjonalnych metod prowadzenia gospodarstw domowych;
reprezentacja interesów środowiska kobiet wiejskich wobec organów administracji publicznej;
rozwój kultury ludowej, w tym w szczególności kultury lokalnej i regionalnej.
Warto za Biejat i Wójcikowską, autorkami badań przeprowadzonych przez Fundację Stocznia (Magda Biejat, Katarzyna Wójcikowska „O roli tradycji we współczesnej działalności Kół Gospodyń Wiejskich”) pochylić się nad zagadnieniem tradycji w funkcjonowaniu Kół Gospodyń Wiejskich.
Zaobserwowano silne deklaratywne przywiązanie do tradycji członkiń Kół Gospodarstw. Jednak analiza tego zagadnienia pokazuje, że rozumienie „tradycji” przez wiejskie aktywistki jest dalekie od jej naukowego znaczenia. Po pierwsze zdaniem kobiet tradycyjne jest już samo powołanie Koła Gospodyń Wiejskich, które nawiązuje do starego- „tradycyjnego” modelu organizacji kobiet na terenach wiejskich niezależnie od tego czy odwołujemy się do okresu przedwojennego, czy powojennego. Dlatego członkinie takiej organizacji są kontynuatorkami tradycji organizacji społecznej kobiet. Autorki badania podkreślają, że działaczki kół nie odwołują się do jakiś materiałów archiwalnych dotyczących organizacji Kół Gospodyń Wiejskich. Swoje pojmowanie tradycyjności opierają na pewnych emocjach i wrażeniach dotyczących tworzenia kół gospodyń, jako pewnej idei tworzenia takich organizacji (Magda Biejat, Katarzyna Wójcikowska „O roli tradycji we współczesnej działalności Kół Gospodyń Wiejskich”).
Odwołanie się do tradycji w konstruowaniu głównych aktywności kół obecnie podnosi ich rangę, ale paradoksalnie zaprzecza tradycji powstawania pierwszych Kół Gospodyń Wiejskich, których celem nadrzędnym była funkcja samopomocy i modernizacji życia na wsi. Warto podkreślić, że odwoływanie się do tradycji w obecnej działalności członkiń kół nierzadko odbywa się w sposób dość swobodny i mało wnikliwy.
Odwołanie się do tradycji w działalności Kół podnosi jednak ich rangę i status w postrzeganiu przez władze gminy, jak i lokalną społeczność.
Powoływanie się na tradycję nie tylko znacznie zwiększa atrakcyjność Kół, ale również umożliwia włączanie ich do organizacji lokalnych imprez, tym samym zwiększając możliwość nawiązania nowych relacji społecznych. Wart podkreślenia jest fakt, że odwołanie do tradycji w obecnie funkcjonujących Kołach Gospodyń dowartościowuje kulturę wiejską.
Powołując się na zapisy ustawy o Kołach Gospodyń Wiejskich należy wspomnieć, że na terenie jednej wsi może mieć siedzibę jedno koło gospodyń wiejskich. Terenem działania koła może być jedna, bądź więcej wsi. Członkiem Koła może być każda osoba, która ukończyła 18 lat i której miejscem zamieszkania jest wieś będąca terenem działalności koła. Za zgodą członków w działalności koła mogą brać udział osoby, które ukończyły 13 lat.
Jednocześnie można być członkiem tylko jednego koła. Z inicjatywą założenia koła gospodyń może wystąpić co najmniej 10 osób. Osoby te uchwalają statut i wybierają komitet założycielski.
Koło Gospodyń Wiejskich podlega obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Kół Gospodyń Wiejskich prowadzonego przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
Ten artykuł jest przyczynkiem do tego, by w niedalekiej przyszłości zaprezentować funkcjonujące na terenie Gminy Brańszczyk Koła Gospodyń Wiejskich.
Obecnie w gminie Brańszczyk aktywnie działa 6 Kół Gospodyń Wiejskich:
KGW Brańszczyk
KGW Klub Seniora w Brańszczyku
KGW Kolorowe Babeczki Udrzynek
KGW Nadbużanki z Nowych Bud
KGW Porębianki
KGW Turzyńska Seniorada.
Więcej o działalności tych kół już niedługo.
/GCKSiT w Brańszczyku/
