W tym roku Jezioro Zegrzyńskie obchodzi jubileusz 60-lecia istnienia, ale kiedy tak naprawdę zostało oficjalnie otwarte? Odpowiedź na to pytanie znaleźli członkowie Nieporęckiego Stowarzyszenia Historycznego. Okazuje się, że sześćdziesiąte urodziny „zalewu” minęły dokładnie w ubiegły czwartek, 20 lipca.
Jezioro Zegrzyńskie jest największym zbiornikiem wodnym na Mazowszu i niewątpliwie jedną z ciekawszych atrakcji turystycznych regionu.
W tym roku mija 60. rocznica jego powstania. Symboliczne przecięcie wstęgi miało nastąpić 22 lipca 1963 roku, podczas największego święta PRL – Narodowego Święta Odrodzenia Polski.
Okazuje się jednak, że wbrew powszechnej opinii zbiornik został otwarty nie 22 lipca, ale dwa dni wcześniej, dokładnie w sobotę, 20 lipca 1963 r. o godz. 11.00. Uroczystość zorganizowano na stopniu wodnym Dębe.
Potwierdzają to dokumenty, do których dotarło Nieporęckie Stowarzyszenie Historyczne.
Jednym z nich jest szczegółowy plan zabezpieczenia ceremonii otwarcia, który opracowała Służba Bezpieczeństwa. Plan zakładał m.in. objęcie zabezpieczeniem całego terenu budowy w Dębem, terenu Zalewu Zegrzyńskiego oraz trasy dojazdów delegacji na miejsce uroczystości:
„W tym celu użytych zostanie 30 funkcjonariuszy umundurowanych w tym 6-ciu kontrolerów ruchu drogowego, samochód z radiostacją z Inspektoratu Ruchu Drogowego oraz motocykle będące na stanie tegoż Inspektoratu. Niezależnie od tego użytych zostanie 5 łodzi motorowych (…). Dla zabezpieczenia fizycznego terenu uroczystości włączone zostaną patrole WSW i WP pod Dowództwem Oficera WSW Oddz. Legionowo. (…). W celu zapobieżenia ewentualnym wrogim ekscesom dokonać rozeznania składu osobowego Delegacji, które wezmą udział w uroczystościach (…)”. Z informacji uzyskanych przez Nieporęckie Stowarzyszenie Historyczne wynika, że plan udało się zrealizować. Kpt. W. Jóźwiak z SB w Nowym Dworze Mazowieckim, w tajnym meldunku do Naczelnika Wydziału III Służby Bezpieczeństwa KWMO w Warszawie informował, że: „Wszystkie uroczystości związane
z przekazaniem do eksploatacji hydroelektrowni przebiegły normalnie i bez zakłóceń”.
Powstanie Jeziora Zegrzyńskiego było możliwe dzięki wybudowaniu stopnia wodnego w miejscowości Dębe. Pomysł na realizację tego przedsięwzięcia powstał w 1951 roku, wtedy też określono przybliżoną lokalizację zbiornika. Siedem lat później tereny te odwiedził Józef Cyrankiewicz, ówczesny premier. Prawdopodobnie wtedy podjęto ostateczną decyzję o budowie zapory, której głównym zadaniem miało być zapobieganie powodziom w dorzeczu dolnej Narwi. Budowę rozpoczęto w 1957 roku, a zakończono w 1963 roku. Wcześniej w miejscu, gdzie obecnie znajduje się tzw. patelnia Jeziora, mieszkali ludzie, choć głównie znajdowały się tutaj łąki i pastwiska, a także starorzecza. (Tereny pomiędzy Nieporętem i Zagrobami były obszarem częstego wylewania wód Narwi i Bugu). Według przekazów mieściły się tu także trzy obozy, w których osadzeni byli więźniowie krótkoterminowi.
To właśnie oni pracowali podczas oczyszczania terenu, który przeznaczono na dno obecnego Jeziora
Zegrzyńskiego.
Inwestycja została zrealizowana w dwóch etapach. Pierwszy z nich obejmował wybudowanie jazu i przepławki dla ryb oraz wszystkich budynków mieszczących się poza korytem rzeki, na jej lewym brzegu. Drugi etap,
polegający na wykonaniu zapory, wymagał przegrodzenia Narwi i skierowania jej wód na jaz. Poza zaporą główną powstały również zapory boczne, jedenaście przepompowni do odwadniania terenów i wały ziemne na lewym brzegu rzeki.
Z czasem wokół akwenu powstały plaże oraz ośrodki wypoczynkowe, jak choćby kultowe „Mazowsze”, a także liczne obiekty należące do przeróżnych zakładów pracy (w Jachrance, Jadwisinie, Nieporęcie, Białobrzegach, Pułtusku, Ryni, Serocku, Wierzbicy, Zegrzu i Zegrzynku). W 1973 r. Biuro Planowania i Rozwoju Warszawy szacowało, że jednocześnie nad jeziorem może przebywać jednorazowo ok. 70 tys. turystów.
Jezioro Zegrzyńskie ma powierzchnię 30,3 km², objętość 89 960 000 m³ wody i średnią głębokość ok. 3 m. Jest źródłem wody dla Warszawy, tu bowiem znajduje się ujęcie Wodociągu Północnego. Na stopniu wodnym piętrzącym wodę w Jeziorze Zegrzyńskim powstała Elektrownia Wodna Dębe – ekonomiczne źródło czystej energii elektrycznej. Stopień wodny oraz Jezioro Zegrzyńskie wykorzystywane są do produkcji energii elektrycznej, poboru wody przez Wodociąg Północny, rekreacji i sportów wodnych oraz żeglugi (droga wodna II klasy). Stopień Wodny Dębe wraz z Kanałem Żerańskim i śluzą Żerań tworzą tzw. warszawski węzeł wodny.
Bliskość Warszawy oraz walory przyrodnicze i krajobrazowe jeziora sprawiły, że jego okolica była chętnie wybierana przez ekipy filmowe. Dziś Jezioro Zegrzyńskie przyciąga zarówno zwolenników aktywnego wypoczynku, jak i wielbicieli relaksu.
/opr. KW; źródło: Powiat Legionowski, Nieporęckie Stowarzyszenie Historyczne/
