Spotkaniem w niedzielę, 11 lutego 2018 r. Izba Pamięci i Tradycji w Serocku rozpoczęła cykl o najpiękniejszych zwyczajach i obrzędach.
W ostatnią niedzielę tegorocznego karnawału, 11 lutego, zaproszono mieszkańców gminy Serock na spotkanie w Izbie Pamięci i Tradycji Rybackich, aby powspominać zapusty, karnawałowe zabawy i ostatkowe zwyczaje. Pani Anna Kutkowska wprowadziła uczestników w tematykę tradycji zapustowej w Polsce, a mieszkańcy dzielili się swoimi wspomnieniami o „dziadach”, zabawach ostatkowych i wczesnopostnych zwyczajach. Nowa inicjatywa wyszukiwania ciekawych, ale często zapominanych tradycji, obrzędów, czy przesądów spodobała się, a miejsce, jakim jest Izba Pamięci i Tradycji jest jak najbardziej odpowiednim miejscem dla takich badań i spotkań. Aby tradycji stało się zadość nie mogło zabraknąć ostatkowych smakołyków. Uczestnicy zajadali się małymi pączkami i pampuchami przygotowanymi przez panie z Tradycyjnego Koła Gospodyń Wiejskich w Dosinie.
Słowo „karnawał” pochodzi od starowłoskiego „carne vale” , które oznaczało obrzędowe pożegnanie mięsa przed wielkim postem. Do Polski zwyczaj hucznych zabaw karnawałowych przywędrował najprawdopodobniej z królową Boną Sforzą. Jednak już wcześniej w polskiej tradycji obecne były zabawy trwające od Nowego Roku aż do Środy Popielcowej, zwane zapustami. Ostatnie zaś trzy dni karnawału nosiły nazwę „mięsopusty”, chociaż do dziś znane są pod nazwą „ostatki”. Kilkutygodniowym zapustom towarzyszyły różnego rodzaju zabawy i atrakcje. Był to czas hucznych tańców i spotkań, którym towarzyszył zwyczaj swatania. Przy bogato zastawionych stołach odbywały się różnego rodzaju obrzędy na płodność i urodzaj. Już od XVII wieku tłustym czwartkom towarzyszyły pączki, słodkie racuchy, bliny, pampuchy, chrust (faworki). Ostatnie dni przed wielkim postem były po to, aby najeść się, napić do syta, wytańczyć, wybawić, wyśmiać, wykrzyczeć, aby przez kolejnych czterdzieści dni umartwiać się i oddawać pokucie.
W Serocku – podobnie jak w innych mazowieckich miejscowościach – przez lata żywy był zwyczaj odwiedzania domostw przez grupy przebierańców. Nazywano ich tu kolędnikami lub dziadami, (chociaż ta nazwa odnosiła się raczej do podobnego zwyczaju, ale towarzyszącego listopadowym zaduszkom). Przebrana w różnego rodzaju koszmarne stroje młodzież (czasem w towarzystwie osób dorosłych), wymalowana węglem – jak diabły i maszkary – odwiedzała kolejne domy, których właściciele częstowali przebierańców słodkimi smakołykami. Domownicy, którzy nie poczęstowali gości niczym musieli liczyć się z przyśpiewkową zemstą, wyśpiewaną na całe gardło, głoszącą, jak to owi domownicy są skąpi! („A w tej chałupie same gołodupie, same nic nie mają, nikomu nie dają!”). Po czasie ostatkowych zabaw, w Środę Popielcową udawano się do kościoła, gdzie na znak pokuty i uniżenia duchowny posypywał wiernym głowy popiołem. Ten zwyczaj w Kościele Katolickim zachował się do dziś. Mieszkanki Dosina opowiedziały, że na wsiach popiół tego dnia służył również do psikusów – młodzież sypała go w pończochy, którymi rzucała w mniej lubiane osoby lub do mniej lubianych domów.
Spotkania w ramach „Niedzielnej Szkółki Tradycji” w Serocku są pierwszym krokiem w próbie odtworzenia serockiej obrzędowości. Organizatorzy spotkania w kolejnym roku chcieliby zainicjować wiele barwnych przedsięwzięć, które posłużą wydaniu publikacji o serockiej obrzędowości.
W planowanych na 2018 rok przedsięwzięciach, które odbywać się będą w Izbie Pamięci i Tradycji Rybackich znajdą się również wykłady poświęcone rocznicy 100-lecia Odzyskania przez Polskę Niepodległości, czy wykłady o historii Serocka i tradycjach związanych z rzeką i starymi zawodami. Już dziś zapraszają na kolejne, marcowe spotkanie, którego tematem przewodnim będą tradycje wielkanocne i wczesnowiosenne.
/oprac. J.Cz.; foto www.serock.pl/
